Τα στερεότυπα είναι για να σπάνε – Ή μήπως όχι;

Γράφει ο Σάββας Πηλακούτας...

Πρόσφατα κάπου ανάμεσα στην αναζήτηση μου να εμβαθύνω λίγο περισσότερο τις γνώσεις μου γύρω από αθλήματα που δεν γνώριζα και τόσο καλά και στο να βρω κάτι ενδιαφέρον να παρακολουθήσω στο Netflix, το μάτι μου «έπεσε» επάνω στην αθλητική σειρά-ντοκιμαντέρ “Losers”, δηλαδή "Χαμένοι".

Η ονομασία αλλά και η φωτογραφία που επέλεξε ως εξώφυλλο η συγκεκριμένη σειρά (απογοητευμένοι αθλητές έπειτα από μια ήττα), ήταν αρκετά πειστικά για να με αναγκάσουν να πατήσω το play.

«Ποιος νοιάζεται όμως για τους χαμένους;» θα ρωτούσε κανείς απόλυτα δικαιολογημένα. «Εύστοχη ερώτηση» θα απαντούσα σε ένα κόσμο που οι νικητές γράφουν την ιστορία ενώ οι χαμένοι ξεχνιούνται πολύ γρήγορα. Πόσοι άλλωστε θυμούνται τους φιναλίστ και όσους τερμάτισαν δεύτεροι στην πορεία των χρόνων;

Το βαθύτερο νόημα του ντοκιμαντέρ απλό μεν, όχι και τόσο εύκολα κατανοητό δε. Όλοι αυτοί οι «χαμένοι» - όπως χαρακτηρίζονται μέσα από τη σειρά - δεν είναι αθλητές οι οποίοι κατέβαλαν λιγότερη προσπάθεια από τους νικητές. Πρόκειται για αθλητές οι οποίοι για πολύ μικρές λεπτομέρειες δεν κατάφεραν να δουν τους εαυτούς τους να ανεβαίνουν στο υψηλότερο βάθρο. 

Αδιαμφισβήτητα το να είσαι δεύτερος, αποτελεί ίσως την χειρότερη δυνατή εξέλιξη για κάθε αθλητή ο οποίος θυσιάζει τα πάντα για να φτάσει στην κορυφή.

Μέσα σε όλους αυτούς των οποίων βλέπουμε να διηγούνται τις ιστορίες τους και η ιστορία της Surya Bonaly, μιας αθλήτριας του καλλιτεχνικού πατινάζ. Τρεις φορές αργυρή Παγκόσμια Ολυμπιονίκης (1993–1995), πέντε φορές πρωταθλήτρια Ευρώπης (1991–1995), παγκόσμια πρωταθλήτρια νεανίδων το 1991 και εννέα φορές εθνική πρωταθλήτρια Γαλλίας (1989–1997).

Αρκετά εντυπωσιακή η πορεία της «αλλά πως και δε κατάφερε να κερδίσει ούτε για μια φορά το χρυσό μετάλλιο σε Ολυμπιακούς και Παγκόσμιους αγώνες;» θα μπορούσε να διερωτηθεί κανείς εύλογα. Υπάρχει εξήγηση γι’ αυτό αλλά δεν είναι μήτε πειστική μήτε δίκαια!

Το καλλιτεχνικό πατινάζ για όσους δεν γνωρίζουν (μαζί με αυτούς και εγώ), ξεχωρίζει για τη φινέτσα του, τα καλλίγραμμα και λεπτεπίλεπτα σώματα των αθλητών/αθλητριών, την αισθητική με την οποία προσεγγίζουν τις χορογραφίες τους οι πατινέρ, αλλά και το γεγονός ότι ως επί το πλείστον, είναι ένα άθλημα στο οποίο ξεχωρίζουν πολύ περισσότερο αθλητές με ανοιχτόχρωμο δέρμα. 

Μην προτρέξετε να παρεξηγήσετε την τοποθέτηση μου, δεν πρόκειται για κάποιο δικό μου συμπέρασμα, αλλά για ένα γεγονός το οποίο βασίζεται και στο βάρος που δίνουν διάφορες χώρες της Ευρώπης σε συγκεκριμένα αθλήματα, ανάλογα πάντα και με την κουλτούρα ή ακόμα και τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε χώρα.

Αν πάρουμε για παράδειγμα τους νικητές στα 100 μέτρα αλλά και στους μαραθωνίους, αυτοί συνήθως είναι αθλητές αφρικάνικης καταγωγής, χωρίς αυτό να σημαίνει κάτι ως προς το ταλέντο τους σε άλλα σχετικά αθλήματα. Ο τρόπος προσέγγισης τους παρ’ όλα αυτά ( πολύ περισσότερο από το χρώμα τους) αποτελεί και τον βασικό ίσως λόγο για τον οποίο ξεχωρίζουν σε μερικά αθλήματα σε σχέση με κάποια άλλα που δεν τα πηγαίνουν και τόσο καλά.

Η  Surya Bonaly λοιπόν, σαν μια από τις πρώτες και ελάχιστες έγχρωμες που διακρινόταν στο χώρο του καλλιτεχνικού πατινάζ αρκετές δεκαετίες πιο πριν (δεκαετία του 80 και 90), έπρεπε μέσα σε όλα τα  υπόλοιπα να καθιερωθεί και στην υπόληψη τόσο του κόσμου όσο και των κριτών. Το έργο της δεν ήταν καθόλου εύκολο, ιδιαίτερα αν σκεφτεί κανείς τα στερεότυπα που διατηρούσαν όλοι στο μυαλό τους μέχρι τότε γύρω από το συγκεκριμένο άθλημα.

Η Γαλλίδα ολυμπιονίκης έμεινε στην ιστορία για την φοβερή ανάποδη τούμπα της στον πάγο, η οποία δεν εμπεριείχε μόνο ψηλό βαθμό δυσκολίας αλλά και επικινδυνότητας, ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς τις λεπίδες που υπάρχουν στα παπούτσια πατινάζ και το τι μπορεί να προκαλέσει μια λάθος κίνηση. Ήταν όμως η πρώτη γυναίκα που το επιχείρησε με απόλυτη επιτυχία, μπαίνοντας από τη μια στο πάνθεον του καλλιτεχνικού πατινάζ και από την άλλη στο μάτι της διεθνής ομοσπονδίας καλλιτεχνικού πατινάζ.

Ενδεικτικό αποτελεί άλλωστε το γεγονός ότι η ανάποδη τούμπα θεωρείτο και θεωρείται «παράνομη» από την ομοσπονδία του πατινάζ μέχρι και σήμερα.

Πέρα από την ανάποδη τούμπα, η Γαλλίδα πατινέρ αποτελεί και την πρώτη γυναίκα που επιχείρησε τετραπλή περιστροφή, η οποία όμως δεν επικυρώθηκε ποτέ από τους κριτές λόγω του τρόπου με τον οποίο προσγειώθηκε. Από ιστορικής πλευράς όμως, η ενέργεια της αυτή καταγράφηκε κανονικά στα βιβλία της ιστορίας του καλλιτεχνικού πατινάζ.

Σε αυτά προστέθηκε πρόσφατα και η 15χρονη Ρωσίδα Καμίλα Βαλίεβα, η οποία στους χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου πραγματοποίησε με επιτυχία την τετραπλή περιστροφή, κατατάσσοντας την ως την πρώτη πλέον αθλήτρια που πέτυχε κάτι τέτοιο στο γυναικείο καλλιτεχνικό πατινάζ.

Η επιτυχία της δυστυχώς επισκιάστηκε από το ότι βρέθηκε θετική σε έλεγχο ντόπινγκ. Άλλη μια ιστορία η οποία χρίζει και αυτή παιρετέρω ανάλυση και σχολιασμού. Η ιστορία μας ωστόσο σήμερα έχει άλλο πρωταγωνιστή και καλύτερα να μείνουμε σε αυτόν.

Το σώμα της Bonaly χαρακτηριζόνταν ως μυώδες και υπερβολικά γυμνασμένο για μια γυναίκα, μια εικόνα που ερχόταν να σπάσει τα στερεότυπα του πως "έπρεπε" να μοιάζει μια καλλιτεχνική πατινέρ. Για τον κόσμο ωστόσο δεν μετρούσε τόσο το παρουσιαστικό όσο το θέαμα που τους πρόσφερε με τις εντυπωσιακές τις κινήσεις.

Δεν θα λέγαμε ότι ίσχυε το ίδιο και για τους κριτές, οι οποίοι έβλεπαν στο πρόσωπο της Surya μια πατινέρ που τους «χαλούσε» την «αφήγηση« που είχαν με «κόπο» φτιάξει γύρω από το καλλιτεχνικό πατινάζ.  Καλαίσθητα δηλαδή κορμιά και λεπτοκαμωμένες λευκές κοπέλες, οι κινήσεις των οποίων έμοιαζαν βγαλμένες από ρωσικό μπαλέτο ή πριγκιπικούς χορούς, προκαλώντας γοητεία σε όσους τα παρακολουθούσαν. Ένα θέατρο ουσιαστικά το οποίο ξετυλιγόταν στον πάγο, με το κοινό "μαγεμένο" να χαζεύει σιωπηλά την κάθε ενέργεια, με τον ήχο των αναπονοών του κόσμου να είναι το μοναδικό που χαλούσε την απόλυτη ησυχία.

Πως θα μπορούσε λοιπόν κάποιος να διαταράξει όλη αυτή την όμορφη εικόνα στην οποία ζούσαν και διατηρούσαν για χρόνια; Τι κι’ αν την λάτρευε ο κόσμος; Οι κριτές είχαν αντίθετη άποψη, καθώς με κάθε ευκαιρία και με το παραμικρό λάθος, «τιμωρούσαν» την Surya Bonaly μέσα από την βαθμολογία τους. Η Γαλλίδα αθλήτρια όσο σκληρά και να δούλευε σε κάθε παγκόσμιο πρωτάθλημα και κάθε Ολυμπιακούς Αγώνες, η προσπάθεια της δεν ήταν ποτέ αρκετή για να της φέρει το χρυσό μετάλλιο.

Ακόμα και για αρκετούς δημοσιογράφους το παρουσιαστικό της δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτό, χαρακτηρίζοντας την πολλές φορές με υποτιμητικό τρόπο ως κάτι περίεργο, μυστηριακό, εξωτικό και ιδιαίτερο που δεν μπορούσε να ταιριάξει εύκολα με το συγκεκριμένο χώρο στον οποίο βρισκόταν.

Οι «κόντρες» με τους κριτές για το στυλ της ήταν συνεχείς αλλά η Surya Bonaly δεν ήταν κάποια που θα τα παρατούσε εύκολα. Στο Παγκόσμιο Κύπελλο καλλιτεχνικού πατινάζ το 1994 αποφάσισε να δουλέψει με βάσει τους «νόμους» του καλλιτεχνικού πατινάζ, με αποτέλεσμα η χορογραφία της να χαρακτηρίζεται από πολλούς κοντά στο τέλειο. Εξίσου αδιάλειπτή ήταν και η χορογραφία της Ιαπωνέζας Yuka Sato, με την βαθμολογία να φέρνει τις δύο πατινέρ ισόβαθμες.

Μετά από ετυμηγορία των κριτών, το χρυσό μετάλλιο κατέληξε στην Yuka Sato. Κάπου εκεί και μετά από τις συνεχόμενες άδικες αποφάσεις εις βάρος της, η Surya έβγαλε όλα όσα για χρόνια «μάζευε» μέσα της.

Δευτερόλεπτα μετά την παραλαβή του αργυρού μεταλλίου, η Γαλλίδα πατινέρ το αφαίρεσε από τον λαιμό της, με αποτέλεσμα και την αντίδραση του κόσμου, ο οποίος ξέσπασε με «γιουχαΐσματα». Η Surya ήθελε με αυτό τον τρόπο να δείξει την διαμαρτυρία της για την τελική τους απόφαση, την οποία θεωρούσε πως για ακόμη μια φορά υπήρξε άδικη σε σχέση με τα όσα έδωσε στον πάγο. Ήταν το αποκορύφωμα ουσιαστικά των όσων βίωνε για χρόνια.

Προσπερνώντας πολλά χρόνια από το συμβάν και ερχόμενοι στο σήμερα και σε ερώτηση που της έγινε κατά πόσο μετάνιωσε αυτή της την ενέργεια, η ίδια απάντησε με απόλυτα αφοπλιστικό και ειλικρινή τρόπο:

«Συνέβησαν και μαζεύτηκαν πάρα πολλά στην πορεία του χρόνου. Επίσης το γεγονός ότι ήμουν γυναίκα πιστεύω έπαιξε το ρόλο του. Νομίζω ότι αν ήμουν άντρας και έκανα το ίδιο πράγμα, θα ήταν εντάξει, ο κόσμος θα έλεγε “είναι τύπος, είναι μάγκας”. Γιατί μια γυναίκα έπρεπε να ντυθεί χαριτωμένα, να σωπάσει και απλά να το αποδεχτεί; Εγώ δεν μπορούσα να το αποδεχτώ και δεν με ένοιαζε το αν ήμουν γυναίκα ή άντρας, το μόνο που σκέφτηκα εκείνη την στιγμή είναι ότι "πρέπει να δείξω ότι αυτό δεν πρέπει να συμβαίνει πια"».

Όσο αφορά την ανάποδη τούμπα  η οποία υπήρξε και το σήμα κατατεθέν της, μιλώντας στο επίσημο Podcast των Ολυμπιακών Αγώνων, ανέφερε πως όταν το σκέφτηκε, οι απόψεις όσων ήταν κοντά της ήταν πως θα ήταν καλύτερο για την ίδια να μην το επιχειρήσει. 

«Δεν ξέρω γιατί... πολλοί άνθρωποι στη ζωή μου είπαν: «Όχι, δεν μπορείς». Μην το κάνεις αυτό». «Λοιπόν, άκου, εγώ θα το κάνω» ήταν τότε η αντίδραση μου» ανέφερε η Γαλλίδα πρώην πατινέρ.

Το πόσο ξεχωριστό είναι σαν άτομο η Surya φαίνεται άλλωστε και από το γεγονός ότι δεν χάνει ευκαιρία να ενθαρρύνει τους νέους να κυνηγήσουν τα όνειρα τους, προτρέποντας τους να ακούν πολύ περισσότερο τον εαυτό τους παρά οποιοδήποτε άλλο. Ιδιαίτερα όταν αυτός τους λέει ότι δεν μπορούν να κάνουν ή να πετύχουν το οτιδήποτε έχουν στο μυαλό τους:

«Ακολουθήστε και κάνετε αυτό που πιστεύετε και θεωρείτε ότι είναι καλό για εσάς. Ακόμα κι αν είναι δύσκολο, ακόμα κι αν υπάρχουν πολλά εμπόδια τα οποία χρειάζεται να ξεπεράσετε. Ακολούθησε τα πάθη σου, τα όνειρά σου και κάνε αυτό που αγαπάς».

Πόσο όμορφα λόγια από ένα άνθρωπο που έζησε την αδικία στο πετσί του. Χωρίς μάλιστα καμία διάθεση να «θυματοποιηθεί» για όσα της συνέβησαν αλλά με πλήρη επίγνωση του τι της έφερε όλη αυτή η εμπειρία στη πορεία της ζωής της και πως την εξέλιξε ως άτομο. 

Είναι σημαντικό λοιπόν να θυμόμαστε ότι ακόμα κι’ αν αδικηθούμε στη ζωή, ακόμα κι’ αν τα πράγματα δεν μας έρθουν όπως τα περιμένουμε παρά την σκληρή δουλειά που θα καταβάλουμε, πάντα υπάρχει η επόμενη μέρα. Και αυτή η επόμενη μέρα δεν είναι λιγότερο όμορφη από την προηγούμενη. Στο χέρι μας είναι να την αξιοποιήσουμε, παρακάμπτοντας τυχόν στερεότυπα, εμπόδια, δυσκολίες και αδικίες που ίσως συνέβηκαν κατά το παρελθόν!